قرارداد هوشمند قراردادی است که بر روی بستر بلاکچین و در فضای سایبر قابل اجرا است در واقع قرارداد های هوشمند نوع جدیدی از قرارداد نیست بلکه نحوه انعقاد و اجرای انها بر بستر بلاکچین و به صورت غیر قابل بازگشت می باشد.

قرارداد هوشمند ( Smart Contract) چیست ؟

قرارداد هوشمند یک پروتکل رایانه ای است به منظور تسریع، تایید یا اجرا یا عملکرد قراردادی به صورت دیجیتالی و به صورت خود اجرایی ،پس برای اجرای قرارداد های هوشمند نیازی به وجود شخص ثالث نیست.

این قرارداد ها در سیستم های رایانه ای و زنجیره های بلاک (Blockchain) ذخیره می شوند و همانطور که آگاهید این زنجیره بلاک ها غیر قابل تغییر می باشند.

در سال ۱۹۴۴نیک سابو دانش اموخته حقوق که با رمز نگاری هم اشنا بود برای اولین بار مفاهیم این نوع قرارداد هارا ابداع نمود که به دلیل نبود امکانات لازم امکان اجرایی نمودن ایده مقدور نشد.

مشکلات حقوقی قرارداد های هوشمند

به طور کلی هر گونه عمل حقوقی می بایست منطبق با قوانین مربوطه و همچنین رویه های پذیرفته شده در سیستم قضایی باشد تا بتواند حمایت های قانونی را بدست آورد به عنوان مثال در مورد اجاره املاک جهت انجام تخلیه پس از انقضای موعد قرارداد سنتی و اجاره توسط دو نفر شاهد امضا شود که در قرارداد های هوشمند می بایست چنین شروطی انجام پذیرد تا بتواند از حمایت قانونی تخلیه فوری استفاده شود و یا نظر به ماهیت این گونه قرارداد ها شرایط مربوط به عقود غایبین ( عبارت فقهی قرارداد از راه دور ) از قبیل ایجاب و قبول و زمان و مکان تحقق عقود و همچنین دادگاه صالح جهت رسیدگی به اختلافات احتمالی دچار اشکال خواهد شد که می بایست در مورد این موارد بررسی های جامع و کاملی انجام شود.

نمونه های قابل اجرای قرارداد هوشمند :

قرارداد اجاره املاک

تصور بفرمایید یک قرارداد هوشمند اجاره بین مالک و مستاجر برای مدت یک ماه از طریق اینترنت و بدون حضور طرفین با استفاده از امضا الکترونیکی منعقد شده و ثمن معامله نیز از طریق رمز ارز ها پرداخت شده و برای ورود مستاجر به وسیله اینترنت اشیا رمز عبور اختصاص داده شده.

کارکرد قرارداد هوشمند پس از انقضای موعد و یا عدم پرداخت اجاره در مهلت نمایان می شود که بدون حضور مالک امکان تغییر رمز عبور و عدم امکان ورود مجدد مستاجر به ملک و احتمالا استرداد ودیعه ممکن خواهد بود.

قرارداد های پیمانکاری

معمولا در قرارداد های پیمانکاری ، پیمانکار پس از انجام امور محوله می بایست صورت وضعیت های خود را تحویل کارفرما نماید و پس از تایید در انتظار پرداخت خواهد ماند در حالی که در قرارداد های هوشمند میتوان به نحوی تنظیم نمود که به محض تایید کارفرما مبلغ صورت وضعیت مورد تایید فورا پرداخت گردد و نیازی به پیگیری پیمانکار نباشد.

انتخابات

یکی دیگر از کارکرد های قرارداد های هوشمند استفاده از این امکانات جهت برگذاری انتخابات است به نحوی که امکان هر گونه تقلب و یا خطای انسانی به صفر خواهد رسید.

آیا قرارداد های هوشمند جایگزین وکلا و دفاتر اسناد رسمی خواهند شد ؟

همانطور که پیشتر اشاره شد قرارداد های هوشمند اصولا در مورد نگارش قرارداد موضوعیت ندارد بلکه در مورد نحوه اجرا بدون هر گونه دخالت عامل انسانی است لذا تصور حذف عامل انسانی در زمینه نگارش قراردادها با توجه به اینکه هر قراردادی نیاز به نگارش مختص همان قرارداد بر اساس ویژگی های خاص هر کیس دارد غیر منطقی و کارشناسی نشده است لذا به نظر می رسد قرارداد های هوشمند به عنوان ابزاری جهت اجرای خودکار قرارداد استفاده گردد.

اشکالات وارد بر قرارداد های هوشمند

قرارداد های هوشمند دارای ویژگی های ارزشمندی است که بعضا این ویژگی ها خود مشکلات بزرگی را ایجاد می نماید به عنوان مثال در قراردادی ملکی را که قبلا اجاره داده اید با اشتباه در پلاک مجدد اجاره می  دهید که می تواند با مشکلات حقوقی متعددی شمارا مواجه نماید و یا وجهی را انتقال می دهید به شخص اشتباه که در این صورت این فرایند به هیچ وجه قابل بازگشت نیست و حتی با اخذ حکم قانونی از محاکم نیز غیر قابل باز گشت می باشد.

اشکال بعدی احتمال وجود باگ در نرم افزار طراحی شده است که در صورت دسترسی غیر مجاز و یا هک سیستم و سو استفاده احتمالی امکان رهگیری و بازگشت اموال ممکن نخواهد بود.

نکته بعدی خلا های قانونی در کشور های مختلف است که می تواند مشکلات عدیده ای را برای استفاده کنندگان این نوع قرارداد ها ایجاد نماید.

آرش علیزاده نیری

وکیل پایه یک دادگستری